muzyka polesia

„Dżenderowy” aspekt lirnictwa.



 
 
 „Dżenderowy” aspekt poleskiego lirnictwa
 
Natalia Serbina

     Tradycyjna „akademicka” etnomuzykologia stała na stanowisku, że lira korbowa to instrument godny jedynie męskich rąk, a kobiet-lirniczek w ukraińskiej tradycji nie było. Za przyczynę tego stanu rzeczy możemy uznać przede wszystkim ciężkie warunki życia wędrownych muzykantów – całoroczna wędrówka (bo wielu lirników nie miało stałego miejsca zamieszkania), głód i chłód, a w nieco bardziej romantyzowanym ujęciu wyjątkową duchową misję lirników, co podtrzymują niektórzy naukowcy. Ma to również swoją ideową podbudowę, ponieważ lud bardzo cenił lirników także za to, że umieli i mogli czytać akatysty (tu jako modlitwy za zdrowie lub za spokój dusz). Lirników zaliczano do osób, które stoją bliżej duchownych niż prości ludzie. Życie lirników- mężczyzn odróżniało się od życia zwykłych ludzi również tym, że funkcjonowali oni w zorganizowanej strukturze – w bractwach, mających analogię w średniowiecznych europejskich cechach rzemieślniczych. Zasadniczo nie dopuszczano do nich kobiet, ale z naukowych źródeł na temat europejskich cechów wiemy, że wchodziły do nich również kobiety, a kiedy umierał mistrz cechowy, to jego miejsce mogła zająć jego żona.
     W ukraińskich historycznych i etnograficznych źródłach znajdujemy wzmianki o kobietach, które brały udział w tak zwanych „ślepczych” chórach. W monografii ukraińskiego badacza W. Kuszpeta „Starnictwo” znajdujemy informację o tym, że kobiety w wyższych sferach uczyły się gry na bandurze. W artykule znanego ukraińskiego etnomuzykologa K. Kwitki są także wzmianki o kobietach – ślepych śpiewaczkach, nie ma jednak informacji o tym, czy chodziły one z lirami. Możliwe że brak zainteresowania badaczy tym aspektem lirnictwa od XIX wieku stał się przyczyną nieobecności informacji na ten temat.
     Jeśli zwrócimy się do historii liry korbowej w Europie to znajdziemy liczne potwierdzenia tego, ze ten instrument nie był na sztywno związany tylko z męskimi muzykami. Niemieckie ryciny z wyobrażeniami młodych dziewcząt-lirniczek, holenderskie porcelanowe statuetki z kobietami w tradycyjnych strojach i z lirą w rękach, obrazy licznych europejskich malarzy – wszystko to świadczyło o szerokim rozpowszechnieniu tego instrumentu wśród różnych warstw społecznych i w różnych okresach. Wiadomo, że w rosyjskich wioskach były niewidome harmonistki (harmonia to niby także nie kobiecy instrument) także grające na gęślach. Na zachodniej Ukrainie zdarzały się kobiety-skrzypaczkii cymbalistki. Więc i lira korbowa nie była wyjątkiem i także dźwięczała w kobiecych rękach w różnych krajach Europy. Autorka tego tekstu (Natalia Serbina) w 2011 roku w czasie ekspedycji po Polesiu Rówieńskim znalazła kobietę w wieku 101 lat, która była w przeszłości „powodyrką” (przewodniczką) swojej niewidomej matki-lirniczki. Chodziła ona po wioskach rejonu zariczniańskiego (dziś obwód rówieński, UA) i okolicach Pińska (dziś Białoruś) śpiewając pod bramami monasterów i cerkwi popularne na Polesiu psalmy np. o dwóch braciach-kozakach czy o Łazarzu i bogatym bracie. W czasie następnej wyprawy na te tereny w 2012 roku udało się znaleźć jeszcze jedną wskazówkę. Było to wspomnienie miejscowych mieszkańców o lirniczce z Kowla, która sama wędrowała po chatach rejonu zariczniańskiego z lirnickimi pieśniami. Te fakty nieco zmieniły zwyczajowe poglądy na płciowy skład ukraińskiego lirnictwa i dodały nowe informacje o repertuarze poleskich lirników.


PL | BY | UA

Share on Google+

Музыка Палесся / МУЗИКА ПОЛІССЯ// енциклопедія традиційної музики // Энцыклапедыя традыцыйнай музыкі //encyklopedia muzyki tradycyjnej.