muzyka polesia

Żmurne - tradycje muzyczne



 
 
Muzyczna tradycja wsi Żmurne
(na bazie materiałów z ekspedycji 2004 roku)
 
Oleh Korobow
 
       Badania tradycji muzycznych wsi Żmurne (środkowe Polesie) odbywały się w ramach szerszego projektu badania muzyczno-etnograficznych tradycji dorzecza rzeki Uborć (ukr. Уборть biał. Убарць) prowadzonego przez autora i Marharytę Skażenyk w latach 1997–2011. Było to „frontalne” przebadanie całego terytorium metodą „od wsi do wsi” (1).We wsi Żmurne udało nam się w 2004 roku zatrzymać na kilka dni i przeprowadzić kilka sesji nagrań pieśni i tańców. Nagrania i wywiady objęły ogółem 12 osób, jednak podstawowy materiał zaprezentowały trzy rodzone siostry: Antonina Józepowna Sosnowska, (ur. 1934) Julia (Józia) Józepowna Lipska (1936) i Anna (Jana) Józepowna Arbinska (1936) (zapis nazwisk i imion w miejscowej wymowie). Do tańca grał harmonista Fiodor Fiodorowicz Sosnowski (1935). W pracy aktywnie pomagała nam kierująca miejscowym domem kultury Zinaijda Anatolijiwna Seczko - osoba bardzo życzliwa, aktywna organizatorka.
 
 
 fot. 1 Sesja nagraniowa. Fot. O. Korobow. 
 
       Głównymi naszymi informatorami były osoby polskiego pochodzenia. Historycznie złożyło się tak, że w tej wiosce od lat 60. XIX stulecia Poleszucy i Polacy tworzą jedna społeczność. Dokładniej o etnokulturowej i politycznej historii tej miejscowości traktuje monografia Anatolija Atnagułowa (2, s. 253). Z jednej strony miejscowi Polacy identyfikują się z odrębnym etnosem – odwiedzają kościół katolicki w Lelczycach, śpiewają kolędy i pieśni pobożne w języku polskim. Siebie określają jako „szlachtę” a miejscowych nazywają „mużykami” (chłopami) i „ruskimi”. Jednocześnie dawno już przejęli miejscową tradycję, biorą udział we wszystkich formach obrzędowego i muzycznego życia autochtonów. Wspomniane wyżej trzy siostry między sobą rozmawiały miejscową poleska gwarą.
 
Tradycja wokalna
      Wspólne zamieszkanie i w konsekwencji wspólne uczestnictwo w obrzędach (wśród cyklu kalendarzowego dotyczy to przed wszystkim okresu wiosenno-letniego) sprawiły, że miejscowi Polacy przejęli miejscowy repertuar. Nasi respondenci opowiadali, że „wiosnę” (obrzędowe śpiewy wiosenne) dzieci śpiewałyrazem: „i mużyki i szlachta, use umiestie” (i chłopi i szlachta, wszyscy razem) Dzieci razem biegały po wsi i grały w gry ("szydło”, „żebro”)i śpiewały korowodowe wesnianki-zabawy. ("korohody”): "Kanapeliuszka”, „Rynża”, „Werebejczyk” «Wesnianoczka-bratianoczka”, „Proso”, „Perepjołoczka” Kobiety pamiętają jak na Wielkanoc ich matki wodziły korowód „Krywyj maniec’” «Wieli-wieli zajca, wieli-wieli da j nie wywieli. Da szcze uczora izweczora z temniejkoji noczi”. Niestety nasze śpiewaczki nie przypomniały sobie już melodii. Panie śpiewały nam też pieśni kupalskie (tekst o wiedźmie)i żniwne: "Jak wstanie lito, wże ne spiwajut [wesnianek] – wże żniwo [śpiewają]”.
 
Wideo przykład

Wesnianka „Oj na hori koryto” (Żmurne, rejon lelczycki, homelski obwód) A.J. Sosnowska, (ur. 1934) J.J. Lipska (1936) A.J. Arbinska (1936) nagr. M. Skażenyk, O. Korobow (2004)
 
       Zimowy cykl reprezentują w naszych nagraniach cerkiewne kolędy z polskimi lub polonizowanymi tekstami («Wczora z wieczora z niebieskiego dwora”, «Na Ordani ticha woda stojała”) i polskie kolędy (”Gdy się Chrystus rodzi i na świat przychodzi”, „Anioł pasterzom mówił”). Tradycyjnie Polacy świętowali 25 grudnia, ale jeśli „mużyki” ich zapraszali oni chodzili z nimi kolędować na prawosławne święta. „My i te i te swiatkujem”
 
       Spośród rodzinno-obrzędowych nagrane zostały pieśni weselne i kołysanki. Z repertuaru nieobrzędowego nagrane zostały liryczne i polskie nabożne ("Zdrowaś Maria”, Serdeczna matko, opiekunko ludzi”)
 
Tradycja taneczna i instrumentalna
      Wśród zarejestrowanych tańców większość to formy napływowe (zapożyczone) pochodzenia europejskiego lub rosyjskiego, miejskie albo autorskie: polak, krakowiak (na dwoje i na troje) padespaniec, „Kadrela”, „Matl’ot”, „Miesiac”, „Karapet”, „Karoboczka”, „Nareczeńka”, „Jabłoczko”, Cyhanoczko”, walc „Gdie eta ulica”, „Kabardynka”, „Siem sorok”. Niektóre z tych tańców wyróżniają się oryginalnymi choreograficznymi elementami i akompaniamentem. 
 
 
fot. 2 Sesja nagraniowa tańców w e wsi Żmurne (po prawej harmonista F. F. Sosnowski (ur. 1935) fot. O. Korobow 2004)
 

wideo – fragmenty tańców: wykonawcy: A.J. Sosnowska, J.J. Lipska, A.J. Arbińska, Z. A. Seczko, F.F. Sosnowski (harmonia) nagranie O. Korobow, M Skażenyk 2004
 
„Matlot”
    
   „Padyspanec”
„Krakowiak”
 Polka
Na reczeńku”
 
        Szczególnie warte uwagi są wykonania tańca „Zajczyki” (zajączki), znanego w Ukrainie jako taneczna zabawa okresu wiosennego a w Białorusi jako weselna zabawa. 70 letnie kobiety tańczą go z wyjątkową „zawziętością”. W Żmurnem „Zajczyk” wszedł do kręgu tańców wykonywanych z towarzyszeniem harmoszki i barabanu. Był wykonywany na scenie podczas występów miejscowego zespołu etnograficznego.
 
„Zajczyk” ze wsi Żmurne
wykonawcy: A.J. Sosnowska, J.J. Lipska, A.J. Arbińska, Z. A. Seczko, F.F. Sosnowski (harmonia)
nagranie O. Korobow, M Skażenyk 2004
 
bibliografia 
Скаженик М., Коробов О. Етномузичне вивчення календарних традицій Середнього Полісся в контексті суміжних наук (за матеріалами, локалізованими в басейні Уборті). Проблеми етномузикології. wyd. 7 : Слов’янська мелогеографія.  red. І. В. Клименко. Kijów 2012  Cz. 1  s 48–62; Cz. 2 - atlas  mapy 5–8. http://knmau.com.ua/problems_of_ethnomusicology/07/pdf/08.pdf,
Хронiка Убарцкага Палесся. red. А. I. Атнагулаў. red. nauk. В. Л. Насевiч. Mińsk 2001

 
 

Музыка Палесся / МУЗИКА ПОЛІССЯ// енциклопедія традиційної музики // Энцыклапедыя традыцыйнай музыкі //encyklopedia muzyki tradycyjnej.