Orkiestry dęte powstające przy strażach pożarnych, zakładach produkcyjnych, parafiach czy organizacjach społecznych stanowiły przez kilka dekad istotny fenomen kulturotwórczy i społeczny polskiej wsi. Włączały setki rolników w kulturę muzyczną i stanowiły ważny element kulturowego krajobrazu. Obok budowania oprawy państwowych i świeckich uroczystości jedną z podstawowych ich funkcji była gra do tańca. Wzbogacały także repertuar i instrumentarium wiejskich kapel. Na Polesiu formacji takich było wyraźnie mniej niż choćby na Zamojszczyźnie, jednak te, które istniały dłużej niż kilka lat, odegrały lokalnie ważną rolę.

 

Pierwsze, nieliczne orkiestry powstawały jeszcze przed pierwszą wojną. Do najstarszych należy niewątpliwie orkiestra strażacka w Milanowie, założona w 1905 lub 1906 (według innych przekazów w 1922)roku i istniejąca do lat 70. We wspomnieniach dotyczących huty szkła w Dubecznie i tamtejszej kolonii niemieckiej w okresie przed 1914 rokiem (najpewniej ok. 1905) pojawia się orkiestra dęta „złożona z około 30 młodych Niemców”2. W okresie miedzywojennym orkiestry strażackie powstały przy Ochotniczych Strażach Pożarnych we Włodawie (1923), Ostrowie Lubelskim (1927), Rudnie, Sosnowicy i Woli Uhruskiej (lata 30.)3 Tej ostatniej nie udało się reaktywować w okresie powojennym. W 1925 roku w Sawinie powstała orkiestra Koła Młodzieży Wiejskiej. We Włodawie w latach międzywojnia działała jeszcze jedna formacja dęta, utworzona w środowisku żydowskim. Powstała w 1922 roku przy klubie sportowym Makabi. Wśród inicjatorów powstania orkiestry wymienia się Szabtaja Kominera i Lajbla Festmana oraz Elijahu Holcmana, który kierował jej pracami. Jako kapelmistrzów różne publikacje wymieniają Aharona Fiszmana, Mosze (lub Josefa) Minca i Szmuelke Fidełmana (Feldmana). Początkowo skupiała 12 osób, ale już w roku 1926 miała 42 członków. Orkiestra w odświętnych granatowo-białych mundurach uczestniczyła m.in. w defiladach miejskich z okazji żydowskich świąt i innych uroczystościach w regionie, jak poświęcenie nowej synagogi w Parczewie, czy przywitanie posła Icchaka Grünbauma w Chełmie. W 1927 roku włodawska formacja zwyciężyła w ogólnokrajowym konkursie orkiestr, odbywającym się w Warszawie w ramach zjazdu organizacji „Beitar”. Działała do końca lat 30.4. W Michałowie koło Urszulina (ówcześnie Michelsdorf) w środowisku kolonistów niemieckich działała orkiestra dęta. Na stronie historia.urszulina.net jej autor, Adam Panasiuk cytuje zarejestrowaną w 2010 roku wypowiedź Stanisława Szwaji: grali głównie podczas nabożeństw, na uroczystościach, ale także i na pogrzebach. Ładne ich pogrzeby były. Na Wielkanoc chodzili i grali po całej wsi, od chałupy do chałupy, i Polaków nie mijali. Nawet w wojnę Polaków nie mijali. Każdy gospodarz coś im dawał.

 

Według wydanej w 1928 roku monografii powiatu lubartowskiego swoje orkiestry na terenie powiatu prowadziły w tym czasie cztery straże ogniowe.6 W Ostrowiu (gm. Dorohusk) w okresie międzywojennym istniało ogniwo Związku Strzeleckiego, które prowadziło działalność w zakresie krzewienia sportu, gimnastyki, zasad wychowania fizycznego oraz przysposobienia wojskowego. W gminie i okolicach znana była jego orkiestra dęta, w której grali między innymi: Piotr Fijałek, Antoni Maciukiewicz (zginął pod Monte Cassino), Radysz (Ukrainiec z Turki, którego nazywano Uryszka), Wincenty Litwiniuk. Ogniwem kierowali Tomasz Walczuk i Stanisław Fijałek.

 

W latach 30. w Chełmie istniała ukraińska orkiestra dęta. Zdjęcie 9-osobowego składu, datowane na 1932 rok, znajduje się we wspomnieniach spisanych przez Lubow Hryhorczuk, której ojciec pochodził z okolic Chełma, publikowanych na stronie kijowskiego oddziału Towarzystwa „Chołmszyna”.

 

Włodawska dęta w różnych formach organizacyjnych i różnych afiliacjach kontynuowała przedwojenne tradycje jeszcze w drugiej dekadzie XXI wieku. W latach 70. prężna orkiestra, której skład sięgał 40 muzyków, działała przy włodawskiej garbarni i kierowana była przez Lucjana Mikułę. Również orkiestra OSP z Ostrowa Lubelskiego zachowała ciągłość do czasów dzisiejszych, za wyjątkiem okresu zawieszenia w czasie okupacji.

 

W latach 1950-51 w Strupinie pod Chełmem powstała orkiestra dęta, której kapelmistrzem był Jan Szewczyk z Chełma. Grali w niej: Wacław Gierczak, Władysław Harcej, Zdzisław Hołysz, Józef Hurko, Zdzisław Hurko, Piotr Kiermacz, Jan Strelczuk, Wincenty Taras i Wacław Wawryniuk. Orkiestra przestała istnieć na początku lat sześćdziesiątych.

 

W Urszulinie w 1964 roku zorganizowany został kilkudziesięcioosobowy zespół muzyczny, kierowany przez Feliksa Kadelę, a po 1971 roku Spaczyńskego. Grupa grywała na zabawach tanecznych w sali klubowej odnowionego w 1969 roku budynku gminnego11. Również współcześnie przez kilka lat przy szkole w Urszulinie funkcjonowała Młodzieżowa Orkiestra Dęta, prowadzona przez jednego z nauczycieli. Inicjatywa niestety upadła po opuszczeniu Urszulina przez pochodzącego z Rosji kapelmistrza.

 

Najmłodszą z historycznych formacji dętych była zapewne Kapela Kościelna z Lubienia, powstała w 1967 roku przy tamtejszej parafii.

 

Przywoływany już tekst: Григорчук, Змушені мовчати, www.holm-kyiv.org.ua/grigorchuk-lyubov-zmusheni-movchati/.

9Pełną historię orkiestry z Ostrowa i składy osobowe w poszczególnych okresach poznać można na stronie Urzędu Miasta http://www.ostrowlubelski.pl/index.php/kultura/orkiestra.html.

www.historia.urszulina.net (Urszulin)

www.sztetl.org.pl ( / Włodawa /organizacje syjonistyczne)

historia.urszulina.net (Michałów)

PL | BY | UA