Muzyka instrumentalna Polesia Rówieńskiego : Muzyka Polesia

Muzyka instrumentalna Polesia Rówieńskiego

rejon dąbrowicki, obwód rówieński, UA rejon rokitnowski, obwód rówieński, UA rejon sarneński, obwód rówieński, UA rejon włodzimierzecki, obwód rówieński, UA

Tradycyjna muzyka instrumentalna Polesia Rówieńskiego

(skrót)

Wiktor Kowalczuk

Jeden z najdawniejszych przejawów poleskiej sztuki instrumentalnej związany jest z pracą i życiem pasterzy. Mowa tu przede wszystkim o instrumentach dętych takich jak: różnorodne piszczałki o wyglądzie zwierząt, ptaków i ludzi (swistok”, swistok, swistun, swiszczik) – okaryny, „piskawka”, „dudka-wykrutka”, „dudka-kolianka” a później chromatyczna sopiłka i klarnet. Liczne informacje w literaturze etnograficznej świadczą o występowaniu na Polesiu długiej pasterskiej trąby i rogu, służących do przekazywania umownych sygnałów (wyjście stada, powrót, niebezpieczeństwa, zagubienie zwierzęcia).

Oprócz aerofonów szeroko rozpowszechnione były membranofony: 1) bęben sitkowy (”reszitko”, reszeto”) - jednostronny, nawleczony na drewnianą łubę z kilkoma rozcięciami, w których umieszczano po dwa miedziane lub ołowiane krążki; 2) baraban („buben”) - duży dwumembranowy bęben z talerzem; 3) dwumembranowy bęben mniejszych rozmiarów - „buchało”

Z grupy idiofonów używano metalowych dzwoneczków, łyżki, „treszczotki” oraz dziecięcy instrument - grzebień.

Grupę instrumentów strunowych reprezentują skrzypce i lira. Na dziś nie mamy dokładnych danych o tradycji lirnickiej, która jeszcze sto lat temu była tu bardzo rozwinięta. Główną rolę w muzyce Poleszuków odkrywały niewątpliwie skrzypce.

W ostatnich dekadach XX wieku popularnością cieszył się aerofon klawiszowy z grupy języczkowych – harmonia (harmoszka, „chromka”, „wienka”), którą w niektórych miejscowościach wyparł wywodzący się z Rosji bajan.

Muzykowanie solowe charakteryzowało przede wszystkim kulturę pasterską i tradycję muzyków wędrownych, jaką w środowisku poleskim reprezentowali lirnicy i niewidomi harmoniści. Solowa gra na skrzypcach towarzyszyła śpiewowi podczas różnych momentów obrzędu weselnego albo jako element dźwiękonaśladowczy ilustrujący opowieści.

W instrumentalnej kulturze regionu dominowało jednak wykonawstwo zespołowe. Można je podzielić na tradycyjny, dawniejszy skład – duet ze skrzypcami i bębenkiem obręczowym (który później zastępował przeważnie baraban), rzadziej trio z drugimi skrzypcami do wtóru oraz składy według ogólnoeuropejskiego modelu, formułujące się na skutek przenikania popularnych instrumentów – klarnetu, harmonii i bajanu. Kapela instrumentalna była bezpośrednim uczestnikiem wielu obrzędów, a najważniejszą, obowiązkową rolę do odegrania miała podczas obrzędu weselnego. Do II połowy XX wieku na Polesiu Rówieńskim kapela była głównym uczestnikiem obrzędu chrzcin oraz obrzędów kalendarzowych (bożonarodzeniowych, Trójcy). Oprócz obrzędów kapele towarzyszyły takim wydarzeniom jak „weczernice”, „tłoki” „prządki”, a później w odprowadzaniu rekrutów czy urodzinom.

Repertuar poleskich kapel dzieli się na muzykę „do słuchania” (np. marsze) i „do tańca”. Na repertuar taneczny składają się utwory „ogólnonarodowe” i napływowe, co nie wyklucza obecności utworów stricte lokalnych. Grupę specyficznie ukraińską reprezentują hopaki i kozaki. Jednak wśród wszystkich granych na Polesiu utworów tanecznych najpopularniejsze są polki, które były obowiązkowe w repertuarze każdego wykonawcy. Bliżej naszych czasów, obok polek ważne miejsce zajęły walce, które, choć młodsze doczekały się wielu lokalnych wariantów. Listę tę uzupełniają liczne napływowe tańce pochodzenia rosyjskiego, polskiego i białoruskiego.

Dyskografia

Ой ти, полька «Рухля» : Традиційна скрипкова музика Рівненського Полісся [Звукозапис] / упоряд. В. Ярмола, В. Ковальчук. – Рівне: ЕКЦ «Веснянка» Рівненського ПДМ, 2010.
Традиційна інструментальна музика. Рівненське Полісся. Автентичне виконання [Звукозапис] /упоряд. В.Ярмола, В. Ковальчук.– Рівне: ЕКЦРівненського ПДМ,2011.
Україніка. Автентична музика України (8 CD).[Звукозапис]. – Київ :Україніка, 2007.
Гулянка з троїстими музиками. Народні пісні та мелодії [Звукозапис].– Київ :Астра, 2008.
Етногурт «Сільська музика.Традиційна інструментальна музика Рівненського Полісся [Звукозапис].– Рівне: ЕКЦ Рівненського ПДМ, 2012.
Скрипкова традиція Рівненсько-Волинського Полісся.(Звукозапис) / Упорядкування В.Ярмола. – Львів: Сполом, 2014.
«Пісні бурштинового шляху».Фольклорний гурт «Берегиня»– Вип. ІІ. с.Городець Володимирецького р–ну [Звукозапис] /упоряд. В.Ковальчук.– Рівне: ЕКЦ Рівненського ПДМ, 2012.
Етнокультура Рівненського Полісся. Традиційна музика(4 CD)[Звукозапис] / упоряд. В. Ковальчук.– Київ :Україніка, 2009.
Зелений шум Полісся (Звукозапис) /Київ:- Арт-екзистенція, 2002.
Ой одверни, Боже, хмару/Традиційна музика Полісся/(Звукозапис)/ Київ: - МНС України, 1999.
Поліський лірник. Традиційні лірницькі пісні Західного Полісся. (Звукозапис) /Київ:Атлантик, 2004.

Bibliografia:

Етнокультурна спадщина Рівненського Полісся: матеріали комплексних наукових експедицій Рівненського фольклорно–етнографічного товариства / ред.–упоряд. В.Ковальчук. – Вип. 1– Рівне: Волинські обереги, 2001. – 112с.
Етнокультурна спадщина Рівненського Полісся / ред.–упоряд. В. П. Ковальчук. – Вип. 2. – Рівне: Перспектива, 2002. – 119 с.
Етнокультурна спадщина Рівненського Полісся / ред.–упоряд. В. П. Ковальчук. – Вип. 3. – Рівне: Перспектива, 2003. – 135 с.
Етнокультурна спадщина Полісся / ред.–упоряд. В. П. Ковальчук. – Вип. 4. – Рівне: Перспектива, 2003. – 255 с.
Етнокультурна спадщина Полісся / ред.–упоряд. В. П. Ковальчук. – Вип. 5. – Рівне: Перспектива, 2004. – 256 с. : з ілюстр., нот.,CD
Етнокультурна спадщина Полісся / ред.–упоряд. В. П. Ковальчук. – Вип. 6. – Рівне: Перспектива, 2005. – 200 с. : з ілюстр., нот., CD
Етнокультурна спадщина Полісся / ред.–упоряд. В. П. Ковальчук. – Вип. 7. – Рівне: Перспектива, 2006. – 308 с. : з ілюстр.,нот., CD
Етнокультура Рівненського Полісся/ред.–упоряд. В.Ковальчук. – Рівне: ПП ДМ, 2009. – 378 с.:з іл.,нот.Ковальчук В.П. Етнокультурний центр у системі позашкільного закладу:концепція, досвід, перспективи:метод.посібник/В.П.Ковальчук, О.О.Гумінська.-Тернопіль:Навчальна книга – Богдан, 2014.-192с.+8с.:фото:вкл.
Ярмола В.С. Скрипкова традиція Рівненсько-Волинського Полісся (Текст):моногр.-Львів:СПОЛОМ,2014.-234с.:іл.,ноти.

Archiwa

1.Zasoby Etnokulturowego Centrum Pałacu dzieci i Młodzieży (Równe, ul. Kniazia Wołodymyra 10)

2. Katedra muzycznego folkloru Instytutu Sztuki państwowego uniwersytetu humanistycznego w Równem (ul. Chwylowego 7)

W sieci

Opracowanie "Instrumenty ludowe Polesia"

http://storinka-m.kiev.ua/article.php?id=784

Film „Utracona tradycja”