- Opracowania
- Baraban, Odarka (lirniczka)
- Kapele z okolic Włodawy
- Kałużna, Maria
- Kresnianka – przywitanie wiosny w Perebrodach
- Kupała na Polesiu Środkowym
- Kust, wodzenie kusta
- Lira korbowa na Polesiu w XX wieku
- Lutnicy z Polesia
- Muzyka instrumentalna Polesia Rówieńskiego
- Orkiestry dęte na Polesiu
- Powitanie wiosny i wesnianki na Zwiastowanie
- Rusałki, prowody rusałek
- Śpiew Wyryki
- Żmurne - tradycje muzyczne
- „Dżenderowy” aspekt lirnictwa.
- „Hukanie wiosny” na Środkowym Polesiu
- Inicjatywy
- "Łuhom, łuhom ponad Buhom. Muzyka tradycyjna Polesia Lubelskiego i jej wykonawcy"
- Festiwal "Pieśni Bagien 2017"
- Konkurs LEĆ GŁOSIE - Roztocze Gorajskie 2018
- Konkurs śpiewaczy PIEŚNI POJEZIERZA
- KONKURS wykonania pieśni z Polesia Lubelskiego VIII 2018
- Pieśni Bagien
- Poleski Klub Tańca w Wytycznie - 12.08.2018
- Silska Muzyka
- „Horyna”
- „Rankowa rosa”
- „Wesnianka”
- Zespoły śpiewacze
- Kowalczuków, zespół
- „Trojan” z Luchczy
- „Żurawka”z Psyszczewa
- "Jutrzenka", Dołhobrody
- "Nadbużański Klon Zielony" z Zanowinia
- "Nadwecziria" Chinocza
- "Rodzina Czudynowiczów" Swarycewicze
- "Rozkopaczewianki"
- "Swańki" z Wyryk
- Glinne - śpiewacy
- Głuszkowicze, męski zespół śpiewaczy
- Iwanowa Słoboda- zespół śpiewaczy
- Kliatna - zespół śpiewaczy
- Kozły, zespół śpiewczy
- Perebrody, śpiewacy
- Silska Muzyka
- Skibiczanie
- Śpiewaczki ze wsi Zbrańki
- Tkaczki z Wyryk Woli
- Tonież, zespół etnograficzny (dawny)
- Wojciaszyn - zespół śpiewaczy
- Wola Osowińska, Borki i okolice - zespoły śpiewacze
- Wyryki Połód - zespół śpiewaczy
- Zawica, Razdziałowicze
- “Tanieżanka”, Tonież
- „Dubrawica” /Ryczow
- „Horyna”
- „Kutoczanie” z Rokitna
- „Lianok” - Buraź
- „Miżreczia” z Pohostu
- „Ostrowianki” z Ostrówka
- „Palieskija napiewy” Nowaje Paliessie
- „Rankowa rosa”
- „Susiedki”- Perasudawicze
- „Switanak” - Dziatłowicze
- „Wesnianka”
- „Żurawuszka” ze wsi Otwierżycze
- Śpiewacy i śpiewaczki
- Chomycz, Harasym
- "Berehinia" Horodziec
- Baraban, Odarka (lirniczka)
- Dajneko, Jakiw
- Dominika Czekun
- Fedorczuk, Janina
- Glinne - śpiewacy
- Granat, Helena
- Kaciaryna Panczenia
- Karenczuk, Aleksandr
- Kałużna, Maria
- Kot, Ulana
- Kowalczyk, Edwarda
- Krepec, Ustyma
- Kuryszko, Hanna
- Kłopotenko Nadia
- Marciocha, Antoni
- Masalski, Adam
- Nadija Jewsowycz
- Niczyporczuk, Antonina
- Pelagia Misiura
- Petrowec, Iwan „Bondarko”
- Podgórska, Maria
- Pomulska, Anna
- Rozwoda, Zofia
- Skurak, Zofia
- Sołtaniuk, Maria
- Śpiew Wyryki
- Śpiewaczki ze wsi Zbrańki
- Szwed, Wasyl
- Tonież, zespół etnograficzny (dawny)
- Weremczuk, Katarzyna Halina
- Wójcik, Katarzyna
- Załawie - Berehynia
- Zubkowicz, Alina
- Kapele i instrumentaliści
- Chomycz, Harasym
- "Trojany" Orkiestra
- Baraban, Odarka (lirniczka)
- Bazyli Rudkowski "Zagraj"
- Bisków, Kapela
- Bronikowski Zbigniew
- Brożek Edmund
- Budzyński, Mikołaj
- Celiusz Kuty
- Cieszków kapela
- Gryczuk Siergiej
- Hańsk - muzykanci
- Haradzieckija muzyki
- Holik, Wasyl
- Janka Edward
- Kapela "Wiareńka", Stachawa
- Kapela Kościelna z Lubienia
- Kapela z Kolonii Wyryki
- Kapela z Mostów
- kapela z Wólki Wytyckiej
- Kapela z Załucza
- Kapele okolic Jabłonia
- Kapele z okolic Cycowa i Wierzbicy
- Kapele z okolic Sernik
- Kapele z okolic Urszulina i Hańska
- Kapele z okolic Włodawy
- Kapele z zachodniego Pojezierza: Ludwin, Piaseczno, Rogóźno, Krasne
- Kapuza, Aliaksandr
- Katkawiec Mikałaj
- Kawałek Zygmunt
- Kazimierz Rożkowski, Kapela
- Kisterów Kapela
- Klimczuków Kapela
- Kobzar, Kostiantyn
- Korszli, Kapela
- Królików, Kapela
- Kruglej Józef
- Kunach, Michał
- Kułakewycz Terentij
- Liadzieckija muzyki
- Marciocha, Antoni
- Michajewicz, Michaił
- Michalski Franciszek
- Mostowiec Aleksander
- Muzyczny ród Enskajtów
- Muzyka instrumentalna Polesia Rówieńskiego
- Muzykanci z Dominiczyna
- Niescieruk Fiodor, Martyniuk Stiapan
- Oleksiuk z Zawadówki
- Orkiestra dęta z Milanowa
- Orkiestra Dęta z Sosnowicy
- Orkiestra z Kolonii
- Podedwórze i okolice - muzykanci
- Równiak, Jan
- Silska Muzyka
- Szelest, Adam
- Szkadun, Michaił
- Szpilmany
- Szwed, Wasyl
- Słowik, Paweł
- Wyryki - muzykanci
- Łapińskich kapela
- „Horyna”
- „Kutoczanie” z Rokitna
- „Wesnianka”
- obrzędy i tradycje, gatunki muzyczne
- Wszyscy wykonawcy
- Miejscowości
- Osówka/Osiwka
- Antopol
- Bachus
- Bleżowo (Błażowe)
- Boguszawa
- Borowe
- Bukowa Wielka
- Buraź
- Chinocza (Chynoczi)
- Chotynicze
- Chutcze
- Cyców
- Czerwona Wola
- Dawidy
- Dominiczyn
- Dołhobrody
- Drużyłowicze
- Dubeczno
- Dziatłowicze
- Glinno (Glinne)
- Górki
- Głuszkowicze
- Hańsk
- Hawrońszczyna
- Hlinka
- Holeszów
- Horodczany
- Horodziec (stoliński r-n)
- Horodziec (UA)
- Hołowno, Mosty, Antopol, Opole
- Iwanowa Słoboda
- Jabłoń
- Kamienowola
- Karasin
- Kliatna
- Kolonia Garbatówka
- Kopiszcze
- Kozły
- Krasne
- Krupowe
- Kurczyca
- Liadziec
- Luchcza
- Ludwin
- Ludwiniwka
- Masewicze
- Milanów
- Mosty
- Muszni
- n
- Niedźwiada
- Nowa Papina
- Nowaje Paliessie
- Okopy
- Orane
- Orchówek
- Osowa
- Osowa pod Włodawą
- Ostrówek
- Otwierżycze
- Perasudawicze
- Perebrody
- Perekale
- Piaseczno
- Pirohowicze
- Pohost
- Prybirsk
- Psyszczewo
- Radzanów
- Razdziałowicze
- Rogóźno
- Rokitne
- Równe
- Rozkopaczew
- Ryczka (Krasne)
- Ryczow
- Sawin
- Serniki
- Skibicze
- Sosnowica
- Stachów/ Stachawa
- Stare Konie
- Swarycewicze
- Swieklicze
- Świerże
- Tonież
- Tuliatycze
- Tyszkowicze
- Werejce
- Wojciaszyn
- Wola Chomejowa
- Wola Uhruska
- Wólka Wytycka
- Wyryki
- Wytyczno
- Włodawa
- Zanowinie
- Zawadówka
- Zawieprzyce
- Załawie
- Załucze Stare
- Zbran'ky
- Żdzarka
- Żmurne
- Городчани
- Gminy/ Rejony
- rejon jemilczyński, obwód żytomierski, UA
- gm. Borki, pow radzyński, woj lubelskie PL
- Gmina Cyców., powiat łeczyński, woj lubelskie,PL
- gmina Dorohusk, pow. chełmski, woj lubelskie PL
- Gmina Hanna (powiat włodawski, woj. lubelskie, PL)
- Gmina Hańsk, pow włodawski, woj. lubelskie, PL
- Gmina Ludwin
- gmina Niedźwiada, powiat lubartowski
- Gmina Ostrów Lubelski
- Gmina Ostrówek, pow. lubartowski, PL
- Gmina Podedwórze
- gmina Sosnowica, pow. parczewski, woj. lubelskie, PLPL
- Gmina Spiczyn, woojewództwo lubelskie, PL
- Gmina Stary Brus, pow. włodawski, woj. lubelskie, PL
- Gmina Urszulin, powiat włodawski, woj. lubelskie, PL
- Gmina Uścimów, powiat lubaartowski, woj. lubelskie, PL
- Gmina Wyryki, powiat włodawski, PL
- Gmina Włodawa
- rejon berezowski, obwód brzeski
- rejon dąbrowicki, obwód rówieński, UA
- rejon drohiczyński/ obwód brzeski
- rejon hancawicki, obwód brzeski, BY
- rejon iwankowski, obwód kijowski, UA
- rejon iwanowski, obwód brzeski BY
- rejon jelski (obwód homelski, BY)
- rejon korosteński, obwód żytomierski, UA
- rejon lelczycki, obwód homelski, BY
- rejon makarowski, obwód kijowski, UA
- rejon nowogrodzki obwód żytomierski, UA
- rejon olewski, obwód żytomirski, UA
- rejon piński, obwód brzeski, BY
- rejon rokitnowski, obwód rówieński, UA
- rejon sarneński, obwód rówieński, UA
- rejon stoliński, obwód brzeski, BY
- rejon włodzimierzecki, obwód rówieński, UA
- rejon zariczniański, obwód rówieński, UA
- rejon żytkowicki, obwód homelski, BY
- rejon łuniniecki,obwód brzeski, BY
- AUDIO - gatunki muzyczne
- #kolęda/szczodrywka
- #wiosenna
- #dudka
- #śpiew męski
- #oberek
- #polka
- #marsz
- #skrzypce
- #weselna
- #jesienne
- Krakowiak
- liryczne, "zwyczajne" i inne nieobrzędowe
- #wielkanocne
- #korowodowe
- #żniwne
- #letnia
- #lira korbowa
- #religijne
- #petriwskie-kupalne/świętojańskie
- #kustowa
- #walc
- #pieśni borowe
- harmonia/akordeon
- #rusalne
- wiosenna
Baraban, Odarka (lirniczka)
Odarka
Baraban - ukraińska zachodniopoleska lirniczka
Natalia Serbina
Wśród
rozlicznej ukraińskiej literatury etnomuzykologicznej, historycznej
i etnograficznej poświęconej lirnictwu znajdujemy informacje przede
wszystkim o repertuarze i życiu codziennym lirników. Badacze
zaznaczają, że lirnictwo, tak jak kobzarstwo jest fenomenem
męskiej kultury muzycznej. Są jednak świadectwa, że wśród
lirników były również kobiety, przynajmniej w końcowym okresie
żywego istnienia tej tradycji na przełomie XIX i XX wieku. U
połtawskiego etnografa J. P. Zabeło znajdujemy informacje o udziale
kobiet w „ślepczym chórze”, w jakim jeden mężczyzna grał na
lirze <1>.
Współczesny
historyk i etnolog W. Bałaszuk. W artykule „Z życia kobzarzy i
lirników” <2> (2005) zaznacza„Kobiety wśród niewidomych śpiewaków były wyjątkiem od
reguły. Zwłaszcza wśród lirników Żytomierszczyzny znane są
kobiety-mistrzynie”. Autorka
niniejszego tekstu brała udział w w folklorystycznej ekspedycji na
Wołyń pod kierownictwem Mychajło Chaja (1995) w czasie której
zarejestrowano śpiew niewidomej śpiewaczki psalmów, jaka wędrowała
i zarabiała śpiewem na życie.
O istnieniu
kobiet zwanych „stichywniczami” wspomina w swojej monografii W.
Kuszpet <3>.
Uogólniwszy
te informacje otrzymujemy następującą klasyfikację kobiet w
lirnictwie:
1) Starczychy
albo stichiwnicze —śpiewające
psalmy kobiety, które chodziły bez instrumentu.
2) Kobiety,
które wędrowały razem ze ślepcami-mężczyznami i śpiewały w
ślepczych chórach
3) Kobiety,
które samodzielnie (bez
grupy, tylko z przewodnikiem) wędrowały z lirą
4) Kobiety,
dzięki którym do naszych czasów zachowały się lirnickie śpiewy
- słuchaczki lirników, które zapamiętały ich pieśni i
odtworzyły je w sytuacji badań terenowych. Etnomuzykolog O.
Bohdanowa używa do takich przypadków terminu „pasywna tradycja”
Również
K. Kwitka w swojej pracy «Професіональні
народні співці й музиканти на Україні»podkreślał,
że
najlepiej zachowanych dum należy szukać nie tyle u kobzarzy a wśród
lirników; w
tym wśród lirników śpiewających samemu, a
nawet wśród starczych(starczyszek) (wyróżnienie autorki) <4>».
Nie znamy
nagrań lirnickich pieśni w wykonaniu starczyszek, co najwyżej
kilka w znanej kolekcji P. Demuckiego, ale tam zaznaczono, że
wykonywała je dziewczyna (nie ślepa i nie starczycha) która znała
lirnickie pieśni. Z tym większą radością już w XXI wieku
znalazłam wzmiankę o prawdziwej lirniczce z Zachodniego Polesia,
która wędrowała ze śpiewem od ok. 1910 do lat 30. XX w. po
dzisiejszych rejonach zariczniańskim i pińskim. Informacje o jej
życiu i działalności pozyskałam podczas badań terenowych w marcu
2011 roku rozmawiając ze stuletnią kobietą, która swego czasu
była przewodniczką swojej matki "slipczychy”
fot. 1
Cerkiew ś. Mikołaja w Drużyowiczach, gdzie śpiewała lirniczka,
Zbudowana wg różnych źródeł w 1666 lub 1777. Fot. Mykoła
Seminog
Matka
informatorki - Odarka Iwaniwna Baraban <5> (nie
udało się ustalić daty urodzenia - przed 1900, zm. w 1950 lub
1952) urodziła się we wsi Bowszowe w pobliżu Pińska (dziś obwód
brzeski Białorusi) w rodzinie niezamożnych chłopów. Straciła
wzrok w wieku 3 lat. Śpiewać zaczęła w cerkwi w Drużyłowiczach,
poznając
pieśni od starosty cerkiewnego, „diad’ka Andrijana”. W tej
wiosce osiedliła się wychodząc za mąż za Ukraińca Iwana.
Jeszcze w panieństwie Odarka kupiła lirę i zaczęła chodzić po
wioskach. Od kogo kupiła lirę i nauczyła się grać, tego córka
nie wiedziała. Na moje wielokrotne próby określenia miejsc w
których śpiewała matka Olga Iwaniwna odpowiedziała, że śpiewała
„pod bramą klasztoru”. Mieszkańcy wsi nazywali ją „ślepa”
albo „slipczycha” a jej jedyną córkę Slepczyszyna Ol’a”.
Instrument po miejscowemu nazywali „liera”, córka mówiła, że
był on duży ale lekki. Po śmierci matki lira zaginęła: „Żydy
ukradli”.
W swoje
wędrówki jako „powodyra” Odarka brała swoja córkę albo inne
dziecko ze wsi. Śpiewała sama, bez pomocy małej przewodniczki.
Ubierała się tak samo jak inni wieśniacy, w miejscowe tradycyjne
stroje: w koszulę- soroczkę, spódnicę, płócienną chustkę.
Chodziła przeważnie boso, czasem w postołach z łyka. Ludzie
wynagradzali ja albo pieniędzmi: „dawali po pięć kopiejek” lub
jedzeniem: „hreczkę, owies dawali”. Na pytanie czy ludzie nie
obrażali matki, odpowiada: „Toż ona kaleka, kto by obraził”. O
pytanie o stosunek milicjantów do śpiewu Olga Iwaniwna odpowiada”
Milicja się nie czepiała… Polska policja. Jej mało było.”
Tym nie mniej wspominając o innych niewidomych śpiewakach
opowiadała, że mężczyznę, który śpiewał w Pińsku pieśń o
Ameryce aresztowano.
Lirniczka
chodziła po terenach Białorusi i wioskach rejonu zariczniańskiego
w obecnym obwodzie rówieńskim Ukrainy. Zimą i w okresie żniw nie
pracowała, zostawał w domu. Córka (ur. w 1910) zaczęła chodzić
z matką od 8 roku życia do zamążpójścia w 1929 r.
Olga
Iwaniwna Baraban fot. M. Seminog
Repertuar
"Wszystko
pamiętam co
mama śpiewała, pieśni ze sto było, więcej…”.
Olga
Iwaniwna jest tak jak i matka niepiśmienna, wzrok pogorszył jej się
dopiero w ostatnich latach. Pomimo wieku, dobrze pamięta słowa,
przypominała sobie nawet liryczne pieśni swojej babki Jaryny.
Najwidoczniej Odarka, mając za sobą „szkołę” cerkiewnego
śpiewu, była bardzo pobożna i świadomie nie chciała włączać
do swojego repertuaru pieśni innych niż religijne. W miejscach jej
występów – pod bramami cerkwi i klasztorów również nie
wypadało sięgać po inny repertuar. Pytaliśmy też o pieśni
historyczne, melodie taneczne czy czastuszki i zawsze odpowiedź
brzmiała: „nie”. „Tylko cerkiewne pieśni, święte
śpiewała”. Jedynym odstępstwem od surowych zasad lirniczki można
uznać liryczną pieśń o kosiarzu, któremu kobieta przygotowała
obiad z pyłu i kamieni. Ciekawie byłoby dowiedzieć się jak
śpiewała do liry: czy podobnie do męskiego sposobu śpiewania czy
raczej do maniery wiejskiego śpiewu żeńskiego. Córka Odarki
mówiła, że śpiewała niskim głosem.
Podstawę
repertuaru Odarki Iwaniwny stanowiły psalmy. Jej córka przypomniała
kilka z nich „O Welijanie i Łazarzu”, „Sierotkę” i o dwóch
poranionych braciach-kozakach. Wspominała jeszcze psalm o matce
Bożej Poczajowskiej –
jak
ją „Turki-Tatary zrujnowali”, ale przekazała jedynie początek
tekstu bez melodii.
Interesujące,
że wykonany przez Olgę Iwaniwną psalm o dwóch braciach –
bogatym i biednym (którego tekst rozpowszechniony był na terenach
Ukrainy) gdzie bogaty za życia nie chce pomóc biednemu a na tamtym
świecie prosi go o wodę - biednym bratem bogatego Łazarza jest
Welian. Do tej pory nie trafialiśmy na takie imię, dlatego
szukaliśmy jego wytłumaczenia. W Starym Testamencie występuje imię
Welial (w Nowym Weliar), Belial – w Biblii istota
demoniczna, z hebrajskiego –
człowiek,
który nie ukorzy się przed Bogiem. Najwidoczniej przy przekładzie
to słowo było traktowane jak imię. Jeszcze jedno z tłumaczeń –
ten kto sprzeciwia się ustanowionemu porządkowi czy autorytetowi
religijnemu. Według encyklopedii Brockhausa
i Efrona
ludzie niegodni i nieprawi w języku biblijnym często nazywani są
synami Weliala. I tak w Księdze Powtórzonego Prawa (XIII,
13) w
rosyjskim przekładzie terminowi „ludzie niegodni” odpowiada
żydowskie słowo „synowie Weliala”. Z doświadczeń naszej
praktyki badawczej wiemy, że niezrozumiałe słowa, nazwy, imiona w
wiejskim środowisku były często przekręcane. Dlatego Welial mógł
stać się Welianem na podobieństwo popularnych imion jak Omelian
czy Adrian.
Z
wymienionych wyżej psalmów, najdokładniej Olga Iwaniwna zaśpiewała
psalm o dwóch braciach, który prezentujemy tutaj w wykonaniu
Natalii Serbiny
Mowa po
śpiewie
Po
zakończonym śpiewie lirnicy czytali modlitwę albo wypowiadali
swoje życzenia słuchaczom. Jeden z takich wariantów głoszonych
przez Odarkę Baraban, zapisaliśmy z pamięci jej córki:
Щоб вашії очі
світили,
Щоб вашії ручки
робили,
Шоб вашії ноги
ходили
По білому світі,
по тихому літі,
По ясному сонейку
Красовалися й
розвивалися,
Дай Боже Вам
довгого віка, й довгого віка, й довгого
віка,
Доброго здоров’я,
й доброго
здоров’я,
й доброго
здоров’я.
І
Господи, не откажи, якій людині здоров’ям
награди,
І
довгим віком.
....................
Żeby
wasze oczy świeciły
Żeby
wasze ręce robiły
Żeby
wasze nogi chodziły
Po
białym świecie, po cichym lecie
Po
jasnym słonku
Daj Boże
Wam długiego wieku, długiego wieku, długiego wieku
Dobrego
zdrowia, dobrego zdrowia, dobrego zdrowia
Panie
nie odmawiaj człowieka zdrowiem nagrodzić
I długim
wiekiem
Jak już wspominano lirniczka zmarła na początku lat 50. i została przez bliskich pochowana we wsi, w której mieszkała w ostatnich latach. Na jej grobie jest prosty, drewniany krzyż.
<1>J. Zabeło Опыт исследования Украинских крестьянских ярмарок. Описание Лубенской Покровской ярмарки 28-го сентября – 2-е октября 1891 года. (badania ukraińskich jarmarków chłopskich – jarmark pokrowski w Łubniach 28.09-2.10.1891 – Połtawa 1892. – s. 38.
2URL.: http://ridnaukraina.com/view.aspx?type=news&lang=1&nid=208&id=126
3 Кушпет В. Старцівство: мандрівні старці-музиканти в Україні (XIX – поч. ХХ ст.): Наукове видання. – К.: Темпора, 2007. – 592 с.
4s.18.
5K. Kwitka w swojej pracy «Narodni spiwcy...” pisze, że wiejscy muzykanci często mieli „muzyczne” nazwiska. Pytaliśmy o możliwe pochodzenie tego nazwiska, ale nie otrzymaliśmy żadnych informacji na temat muzycznej przeszłości rodziny.
Музыка Палесся / МУЗИКА ПОЛІССЯ// енциклопедія традиційної музики // Энцыклапедыя традыцыйнай музыкі //encyklopedia muzyki tradycyjnej.