muzyka polesia

Powitanie wiosny i wesnianki na Zwiastowanie



 
 
 Marharyta Skażenyk
 
(na podstawie materiałów ze wsi Osówka/Osiwka (Осівка) w rejonie jemilczyńskim)
 
      W tradycyjnej kulturze Ukraińców i Białorusinów początek wiosny ogłaszało się wykonując obrzędowe pieśni zwane „wesniankami”. W przeszłości moment nadejścia wiosny wyznaczały zmiany w przyrodzie (”jak śnieg roztaje”). Początkowo śpiew ograniczał się do wnętrza domu, później, już głośny, przenosił się na zewnątrz: «Спочатку в хаті співаєм, як пражу прадем, а потім– голосно на вулиці»przypis <1>.Stopniowo wytworzyła się tradycja wiążąca pierwsze wyjście z pieśniami na wieś ze świętami religijnymi. Na północy obwodu żytomierskiego (środkowe Polesie) był to najczęściej dzień Zwiastowania Pańskiego (w tradycji cerkiewnej Благові́щення Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy) obchodzony w kościele wschodnim 25 marca/7 kwietnia, tj. 7 kwietnia według kalendarza gregoriańskiego.
    Święto Zwiastowania w ludowej religijności cieszyło się ogromnym szacunkiem. Zabroniona była tego dnia jakakolwiek praca, aby nie ściągnąć suszy lub gradu. Śpiew wesnianek „na ulicy” w ten dzień był poczytywany za obowiązek. «Сьонє Благоўєщеньє. Господь подаў, поблагословиў – ожіває всякій корінчик. Великій празник! Сьогодні даже пташка гніздá не в’є! І діўка косú не плете. І даже в пеклі не мучають – всі прáзнують. Сьогонні первій день і веснянку можна на дворé. До цього можна було в хати спевать, а на дворе – нє»<2>. (Dziś Błahowieszczenie. Pan Bóg pobłogosławił i ożywa każdy korzonek. Wielkie święto! Dzisiaj nawet ptaszek nie wije gniazda, dziewczyna nie plecie warkocza, nawet w piekle nie męczą – wszystko świętuje! Dziś pierwszy dzień można wesniankę spiewać na dworze. Wcześniej można było w domu śpiewać, a na dworze nie.
     ”Według badaczy dźwięk (w tym przypadku głośny kobiecy śpiew w wysokich rejestrach) miał właściwości magiczne – sprzyjał przebudzeniu przyrody z zimowego snu. („przedwczesny” śpiew mógł być przeszkodą w naturalnym procesie) (por. 3, s. 30–35). Znamienna jest wypowiedź jaką przywołuje Tetiana Agapkina: "Na Błahowieszczennie witamy wiosnę, a wcześniej nie masz prawa śpiewać na dworze”<3> (2, s. 8). Wykonywanie wesnianek nie traciło swojego magicznego działania również po Zwiastowaniu. W Żubrowiczach (rejon olewski) kobiety komentowały śpiew wesnianek w okresie wielkanocnym mówiąc: „Trzeba obudzić wiosnę”<4>.
 
      Jeszcze w początkach XXI wieku na północy Żytomierszczyzny praktycznie w każdej wiosce można było usłyszeć i nagrać wesnianki śpiewane przez kobiety urodzone w latach 30. i 40. XX w. Mało kto już jednak pamiętał obrzędy wykonywane dawniej podczas „wołania wiosny”. Dlatego trudno przecenić nagrania wykonane we wsi Osiwka, której mieszkanki nie tylko szczegółowo opisały ale i odtworzyły obrzęd przywitania wiosny, co autorka wraz z Olegiem Korobowem sfilmowała w święto Zwiastowania 7 kwietnia 2006 roku. Obrzęd zaprezentowały cztery sąsiadki, które urodziły się i przeżyły całe życie na jednej ulicy: Marija Kornijowna Jermolin (ur. 1931) Olga Jakiwna Awramienko (1930) Nadija Prokopiwna Sergiejczuk (1938) i Olga Iwaniwna Ruzicz (1947)
 
.
 (fot, audio i video) (https://youtu.be/EDU2xd_bRvM 
 
      Oprócz śpiewu obrzęd przywitania wiosny obejmował rytualne ognisko z zeszłorocznej słomy rozpalane u bramy obejścia.Ogień ma nie tylko funkcję oczyszczającą, ale i niesie w sobie obraz ciepła i słońca, na które tak czekano po mroźnej zimie. Wzmianki o rytualnych ogniskach podczas wczesnowiosennych obrzędów dotyczące wielu lokalnych tradycji Polesia znalazły nawet odbicie w nazwach takich jak palenie wiosny, palenie wesnianki (3; 6; 10). W tradycjach północnej Żytomierszczyzny ogień występuje także w obrzędach kupalnych i weselnych (ognisko w bramie u teściów palone, kiedy pan młody wraca do domu z żoną)
Według wspomnień obrzęd odbywał się jednego dnia, jednak wesnianki śpiewano co wieczór aż do nadejścia lata, kiedy na ich miejsce wkraczały melodie kupalskie, petriwskie (na św. Piotra) i żniwne. W tradycji wsi Osiwka wszystkie wesnianki wykonuje się na jedną i tą samą melodię – zmieniają się tylko słowa pieśni. Ze względu na to, że wesnianki śpiewano przez długich kilka miesięcy w roku, zarówno w sytuacjach obrzędowych, jak i poza nimi, tematyka wykonywanych na te melodie tekstów była bardzo zróżnicowana.
 
     W tradycjach wsi, w których czynności wczesnowiosennych obrzędów dawno już uległy zapomnieniu, cały rytualny ładunek znaczeniowy przeniesiony został na komponent muzyczny.
      Dzięki swojej powtarzalności (oparte są na stałych strukturach melorytmicznych) oraz typowo obrzędowej manierze wykonania (intensywne brzmienie żeńskich głosów w wysokim rejestrze) te melodie nabyły wyjątkowego znaczenia, stając się dźwiękową wizytówką folkloru wiosennego.
 
Margarita Skażenyk(Kijów)
dr nauk o sztuce,
starszy naukowy współpracownik naukowo- badawczego laboratorium etnomuzykologii
Narodowej Muzycznej Akademii Ukrainy im. P. Czajkowkiego,
docent katedry folkloru Kijowskiego Narodowego Uniwersytetu Kultury i Sztuki
 
Przypisy
<1>Marija Wołoszuk (ur 1919) wieś Seredi (rejon emilczyński, obwód żytomierski), wypowiedź z 1998 r. Nagr. autorki. Cytaty z wywiadów badań terenowych podane w oryginalnej wersji językowej z zachowaniem osobliwości dialektycznych
<2>Marija Jermolin (ur. 1931), Olga Awramenko (ur. 1930) wieś Osivka, rejon emilczyński. Nagr. M. Skażenyk i O. Korobow.
<3>Wieś czerwona Wołoka (rejon łuhyński,obwód żytomierski)
<4>Z badań terenowych Iryny Klymenko lata 90. XX w.   
 
Źródła
  1. LP Антоніна Матвієнко співає веснянки і петрівки. Red. М. Кузик. «Мелодія», 1980. (175 mm stereo 33 1/3 , 13′19″, 10 utworów).
  2. Агапкина Т. Звуковой образ времени и ритуала (на материале весенней обрядности славян). Мир звучащий и молчащий. Семиотика звука в славянской народной традиции.  Moskwa 1997.
  3. Агапкина Т.Этнографические связи календарных песен. Встреча весны в обрядах и фольклоре восточных славян. Moskwa 2000
  4. Єфремов Є.Веснянки. Історія української музики.Tom 1. Від найдавніших часів до ХVІІІ. Кн 1. Народна музика.Red О. Ю. Шевчук, О. П. Прилепа i in. Kijów 2016
  5. Єфремов Є.Музика і ритуал: взаємокоординація звуковисотних чинників та виконавської стилістики в обрядових піснях Центрального Полісся. W: Студії мистецтвознавчі.Число 4 (8). Kijów 2004
  6. Клименко І.Веснянки Західного Полісся (весняні ритуали та пісні Південної Пінщини).Elektroniczna wersja DVD książki Клименко Ірина, Мурзина Олена. Київська лабораторія етномузикології. 1992–2007. НМАУ ім. П. Чайковського, Kijów 2008.
  7. Народное музыкальное творчество (учебник). Red. О. А. Пашина. Композитор, S. Petersburg 2005. 566 с.
  8. Пашина О.Календарно-песенный цикл у восточных славян.S. Petersburg 2006.s 280
  9. Скаженик М.Мелогеографічне вивчення Уборті: купальсько-петрівські наспіви та обряди. Проблеми етномузикології. Зб. наук. статей. Wyd. 4 О. І. Мурзина. Kijów 2009,
  10. Скаженик М.Песни закликания весны на Среднем Полесье // TradicijairDabartis. Tradition&Contemporarity: Mokslodarbai.Sud.R.Sliužinskas,H.Pshenichkina.№12.Klaipėda,Klaipėdosuniversitetoleidykla,2017(w druku) 




PL | BY | UA

Share on Google+

Музыка Палесся / МУЗИКА ПОЛІССЯ// енциклопедія традиційної музики // Энцыклапедыя традыцыйнай музыкі //encyklopedia muzyki tradycyjnej.