Iнструмэнтальная музыка Рівненскага Палесся : Muzyka Polesia

Iнструмэнтальная музыка Рівненскага Палесся

Володымырэцкі раён, Рівненская вобласць, UA Дубровыцкі раён, Рівненская вобласць UA Ракытніўскі раён Ровенскай вобласці, UA Сарнэнскі раён, Рівненская вобласть

Віктор Ковальчук

Традыцыйная інструмэнтальная музыка Рівненскага Палесся

Найстарэйшыя формы палесскага інструмэнтальнага музычнага мастацтва шчыльна звязаныя з працай і побытам пастухоў. Іхняя культура галоўным чынам прадстаўленая духавымі інструмэнтамі: разнастайныя глабулярныя флейты ў постаці жывёлаў, птушак, людзей ("свисток”, "свистун”, "свищик”) – акарыны, пастушы і дзіцячы інструмэнт "пискавка, дудка-"викрутка”, дудка-"колянка”, пазней храматычная сопілка і кларнэт. Шматлікія інфармацыі, прадстаўленыя ў этнаграфічнай літаратуры, сведчаць аб інтэнсыўным выкарыстанні на Палессі доўгай пастушай трубы і рогу, дзякуючы каторым пастухі падавалі ўмоўныя гукі: сігналізавалі аб выпасе скаціны, вяртанні стада дадому, згубе жывёлаў, а так сама інфармавалі аб небяспецы драпежнікаў. Апроч аэрафонаў на Рівненскім Палессі пашыраныя былі інструмэнты тыпу мэмбранафонаў, да якой належаць тры найчасцей ужываныя формы: 1) сітавы бубен ("решітко”, "решето”) – малы бубен з адной мембранай, нацягнутай на драўляную круглую дошку ("обичайку”) з некалькімі разрэзамі, у якія ўстаўлялася па дзьве маленькія медныя альбо алавянныя талерачкі. Гралі на сіце драўлянай палачкай "колотушкою”; 2) барабан ("бубен”) – вялікі двумэмбранны барабан з талеркамі; 3) двумэмбранны барабан меншых памераў – "бухало”. Усе гэтыя інструмэнты выкарыстоўваліся ў палесскіх традыцыйных капэлях.

З групы ідэафонаў (самагучных інструмэнтаў) на Рівненскім Палессі былі званочкі, лыжкі, "трещотки” і дзіцячы інструсэнт – грэбень.

Групу струнных інструмэнтаў прадстаўляюць скрыпка ды ліра. На сённяшні дзень не захавалася дакладных інфармацый аб лірніцкай традыцыі на Рівненскім Палессі, каторая яшчэ стагоддзе таму была дастаткова развітая. Галоўную ролю ў музычным побыце палешукоў адгрывала, безумоўна, скрыпка.

У апошніх дзесяцігоддзях ХХ ст. на даследаванай тэрыторыі найбольшай папулярнасцю карыстаўся клавішна-духавы інструмэнт групы язычковых – гармонік ("хромка” і "вєнка”), каторы ў некаторых мясцовасцях быў выціснуты праз баян.Традыцыйная інструмэнтальная музыка на Рівненскім Палессі, як і ў іншых гісторыка-этнаграфічных рэгіёнах, набыла сваё распаўсюджанне ў сольным і капэльным выкананні.

Сольнае музыкаванне было галоўным чынам характэрнае для пастушай культуры, а таксама для музыкаў вандроўнай традыцыі – лірнікаў і сляпых гарманістаў. Сольнае выкананне было характэрнае і для скрыпкі, як суправаджэнне для спеву ў некаторых фрагментах вясельнага абраду альбо у гукавай ілюстрацыі да музычна-апавядальных малюнкаў.

Але ў традыцыйнай інструмэнтальнай культуры рэгіёну дамінавала гуртовае выкананне. Палескія традыцыйныя гурты можна падзяліць на дзве асноўныя групы: а) традыцыйны (рэгіянальны) склад інструмэнтаў у выглядзе дуэту скрыпкі і сіта, каторае пазней замяніў барабан з талеркай, радзей сустракалася трыо – з далучэннем другой сккрыпкі; б) склад на агульнаэўрапейскі ўзор, каторы сфармаваўся пасля пранікнення ў інхні склад папулярных інструмэнтаў – кларнэта, гармоніка і баяна.

Палесская інструмэнтальная капэля была наўпроставым удзельнікам большасці абрададзеяў, але найгалоўнейшая і абавязковая роля адводзілася ёй у вясельным абрадзе. Да другой паловы ХХст. на Рівненскам Палессі капэля была галоўным удзельнікам абраду храшчэння, а таксама каляндарна-абрадавых дзеяў (Раство, Троіца). Апроч таго, інструмэнтальная музыка шырока стасавалася ў неабрадавых дзеяннях – вячорках, „толоках”, „прядках”, пазней – на провадах у войска, народзінах.Рэпэртуар інструмэнтальных капэль падзяляўся на музыку «да слухання», каторую прадстаўляюць маршы і «да танцу». Увесь танцавальны рэпэртуар рівненска-палескіх капэль можна падзяліць на агульнанацыянальныя і наплывовыя творы, але гэта не выключае наяўнасці ў мінулым на гэтай тэрыторыі лакальных твораў. Групу агульнанацыянальных твораў рэпрэзэнтуюць козакі і гопакі. Але сярод усіх палесскіх танцавальных твораў найпапулярнейшая з'яўляецца полька, каторая была неад'емным атрыбутам музычнай традыцыі і абавязковым творам кожнага выканаўцы. Побач з полькай, бліжэй нашага часу, ня менш значнае месца ў пазабрадавым танцавальным рэпэртуары інструмэнтальных капэль адводзілася вальсам, каторыя хоць і вызначаюцца адносна новым паходжаннем, але таксама функцыянавалі ў лакальных варыянтах.

Што да наплывовых твораў, то такімі пераважна былі традыцыйныя танцы суседніх з Украінаю краін, што станавіла цалкам асобную стылістычную групу. На значную частку міграцыйных твораў у рэпэртуары складаюцца расейскія, польскія і беларускія танцы.

Дыскаграфія:

Ой ти, полька «Рухля» : Традиційна скрипкова музика Рівненського Полісся [Звукозапис] / упоряд. В. Ярмола, В. Ковальчук. – Рівне: ЕКЦ «Веснянка» Рівненського ПДМ, 2010.

Традиційна інструментальна музика. Рівненське Полісся. Автентичне виконання [Звукозапис] /упоряд. В.Ярмола, В. Ковальчук.– Рівне: ЕКЦ Рівненського ПДМ,2011.

Україніка. Автентична музика України (8 CD).[Звукозапис]. – Київ :Україніка, 2007.

Гулянка з троїстими музиками. Народні пісні та мелодії [Звукозапис].– Київ :Астра, 2008.

Етногурт «Сільська музика.Традиційна інструментальна музика Рівненського Полісся [Звукозапис].– Рівне: ЕКЦ Рівненського ПДМ, 2012.

Скрипкова традиція Рівненсько-Волинського Полісся.(Звукозапис) / Упорядкування В.Ярмола. – Львів: Сполом, 2014.

«Пісні бурштинового шляху».Фольклорний гурт «Берегиня»– Вип. ІІ. с.Городець Володимирецького р–ну [Звукозапис] /упоряд. В.Ковальчук.– Рівне: ЕКЦ Рівненського ПДМ, 2012.

Етнокультура Рівненського Полісся. Традиційна музика(4 CD)[Звукозапис] / упоряд. В. Ковальчук.– Київ :Україніка, 2009.

Зелений шум Полісся (Звукозапис) /Київ:- Арт-екзистенція, 2002.

Ой одверни, Боже, хмару/Традиційна музика Полісся/(Звукозапис)/ Київ: - МНС України, 1999.

Поліський лірник. Традиційні лірницькі пісні Західного Полісся. (Звукозапис) /Київ:Атлантик, 2004.

Бібліяграфія:

Етнокультурна спадщина Рівненського Полісся: матеріали комплексних наукових експедицій Рівненського фольклорно–етнографічного товариства / ред.–упоряд. В.Ковальчук. – Вип. 1– Рівне: Волинські обереги, 2001. – 112с.

Етнокультурна спадщина Рівненського Полісся / ред.–упоряд. В. П. Ковальчук. – Вип. 2. – Рівне: Перспектива, 2002. – 119 с.

Етнокультурна спадщина Рівненського Полісся / ред.–упоряд. В. П. Ковальчук. – Вип. 3. – Рівне: Перспектива, 2003. – 135 с.

Етнокультурна спадщина Полісся / ред.–упоряд. В. П. Ковальчук. – Вип. 4. – Рівне: Перспектива, 2003. – 255 с.

Етнокультурна спадщина Полісся / ред.–упоряд. В. П. Ковальчук. – Вип. 5. – Рівне: Перспектива, 2004. – 256 с. : з ілюстр., нот.,CD

Етнокультурна спадщина Полісся / ред.–упоряд. В. П. Ковальчук. – Вип. 6. – Рівне: Перспектива, 2005. – 200 с. : з ілюстр., нот., CD

Етнокультурна спадщина Полісся / ред.–упоряд. В. П. Ковальчук. – Вип. 7. – Рівне: Перспектива, 2006. – 308 с. : з ілюстр.,нот., CD

Етнокультура Рівненського Полісся/ред.–упоряд. В.Ковальчук. – Рівне: ПП ДМ, 2009. – 378 с.:з іл.,нот.Ковальчук В.П. Етнокультурний центр у системі позашкільного закладу:концепція, досвід, перспективи:метод.посібник/В.П.Ковальчук, О.О.Гумінська.-Тернопіль:Навчальна книга – Богдан, 2014.-192с.+8с.:фото:вкл.

Ярмола В.С. Скрипкова традиція Рівненсько-Волинського Полісся (Текст):моногр.-Львів:СПОЛОМ,2014.-234с.:іл.,ноти.

Архівы:

1.Фонды Этнакультурнага цэнтру Рівненскага гарадзкога Палацу дзяцей і моладзі (г.Рівне, вул.Князя Володимира, 10),

2. Кафедрамузычнага фальклору Інстытуту мастацтваў Ріненскага дзяржаўнага гуманітарнага унівэрсытэту (г.Рівне, вул.Хвильового, 7).

Матэрыялы ў Сеціве:

народныя музычныя інструмэнты Палесся http://storinka-m.kiev.ua/article.php?id=784

Фільм "Втрачена традиція" – прысвечаны памяці народных скрыпачоў Рівненскага Палесся. Запіс- Віктора Ковальчука, Юрія Рыбакаі Вікторіі Ярмолы.Відеамантаж - ВолодымыраЕніна.Ідэя, укладанне - Віктора Ковальчука.

<div>Музики
с.Глинне Рокитнівського р-ну. Архівне
фото.</div>
<div>Glinne </div>

<div>Ансамбль
народної музики с.Мирне Костопільського
р-ну. Фонди Рівненського ОЦНТ</div>
<div>kapela ze wsi Mirne </div>

<div>Осипчук
Олексій Сазонович, 1926р.н., с.Карпилівка
Рокитнівського р-ну, (гармошка). Фонди
Етнокультурного центру Рівненського
ПДМ.</div>
<div>

<div>Пастухи
з дудками.Полісся.30-ті роки ХХ ст.Фото
Х.Поддембського.</div>
<div>Pastuszkowie z dudkami, lata 30. fot. Henryk Poddębski</div>

<div>Павлушенко
Матвій Степанович, 1909р.н. с.Залав»я
Рокитнівського р-ну, (дудка-викрутка).
Фонди Етнокультурного центру Рівненського
ПДМ.</

<div>Варвара
Ковальчук (бубен) та Віктор Ковальчук
(скрипка) , смт.Володимирець. Фонди
Етнокультурного центру Рівненського
ПДМ.</div>
<div>Warwara

<div>Куришко
Федір Дмитрович,1938р.н. с.Карасин,
Сарненського р-ну(гармошка). Фонди
Етнокультурного центру Рівненського
ПДМ.</div>
<div>Fedir Kuryszko (1

Terentij
Kułakewycz/Терентій Кулакевич (Блажове,
UA)

Костянтин
Кобзар/Kostiantyn Kobzar Мушні/Muszni
(UA)

! Щербач Василь/Wasyl Szczerbacz «Ходіт блудіт козак…» - dudka